Av Per Erling Bakke

Artikkelen fortsetter under bildet.

Fra 2002, da Torø-steinen ble rettet opp av Berger Rønningen og disse to på bildet: Magne Haugen (t.v.) og Per Grothe. Foto: Berger Rønningen

Inne på Flatfjellet, framfor Bergdøla, mellom Høgsetrene og Fiskeløysun, står det en stor flat stein på høgkant i vegkanten. På steinen er innrisset årstallet 1909 og forbokstavene til noen av dem som bygde vegen. Ett av navnene er Torø. 

Navnet skal ha sin bakgrunn i at ei kvinne med dette navnet omkom i uvær der langt tilbake i tida, da hun var på veg heim fra Skåbu. Når seterreisa var tidlig på forsommeren kunne en treffe på reine vinterværet over der, og Bergdøla var ofte vanskelig å komme over.  

Én av initialene på steinen er bokstavene EOSL. De står for navnet Even Olsøn Larsløkken, en av vegarbeiderne.

Jørgen Espelund skrev om Torø

Jørgen Espelund skrev dette om blant anna Torø-steinen i boka si «Murudalen før og nå» fra 1986:

«Arbeidet med veig åt Mugsætrom va ikkje begynt før ette år 1900. Sume tå arbeidarom der va utkommandert på grensevakt i 1905. På Flatfjellé  framafor Bergdøla reiste døm upp ein stor, flat stein. Han er kalla «Torø», ette eit kvinnfolk som umkomst i ovær der ein gong.

På honom ha arbeidarein hauggje inni namnè sine, og årstalet er 1909. Veigen går over Mughalsen, og på båe sio der er han trong og bratt.

Det va eit hardtydd stykjy i oværskulo um vinteren, og ikkje så sjelda um somårn hell. Når sæterreisa va tidleg kunne ein treffe burti reine vinterværet derover, og Bergdøla va ofte lei å komå over."

Tre kjente landemerker

Jørgen Espelund: "Det er tri kjente landemerkjé ved veigen over Mughalsen: Gammel-Tor, Steinkjørkja og ho Torø.

Uppå høgste Mughalsé står han Gammel-Tor. Det er ein høg, smal stein som er uppreist, og uppå er lagt ein mindre stein te huggu. Innimillom er innisett ein trekrok som ligna på ei tobakspipe. Kå namnet røta seg frå veit vist ingen frå våre dågå greie på.

Innpå Flatfjellé millom Høgsætrom og Fiskeløysun står ein stor, flat stein i veigkanté. Det va veigarbeidarene som i si tid reiste han upp. Mange tå døm ha hoggje inn namnet sitt, og årstalet er 1909. Døm døypte steinen for «Torø», og det ska vera etté eit kvinnfolk som umkomst her på veig heim att frå Skåbu. Steiner er så stor og høg at han stikk utu um det er mykjy sjog.»

Mugsetrene og vegen dit 

Mugsetrene er en av mange seterstuler i Heidal og ligger på vestsida av Mukampen, også kalt Heidalsmuen. Seterstulen har god hamning og de første setrene kom der omkring år 1700.

Det var et framskritt da transport med hest og kløv til Mugsetrene ble avløst av kjerreveg tidlig på 1900-tallet. Vegen går over Mughalsen der lendet er bratt og trangt på begge sider. I 1937–1938 var vegen blitt kjørbar for biltransport.

Flere minnesteiner i Heidal

Det er flere minnesteiner i Heidal etter folk som omkom i skogen eller på 
Det skal også finnes en minnestein over ei mor med ein liten unge som omkom i fjellet i 1850-åra, trolig i 1853, men den steinen er ikke funnet ennå. 

Trykjubru-steinen: Gustav Ekre forteller at denne steinen ble reist i 1922, da Trykjubrua stod ferdig. Brua er i dag brukt som gangbru når folk fra skolen og barnehagen skal til og fra Heidalshallen.

Det finnes også en privat minnestein etter en hytteeier som omkom i skiløypa.

Kilder:
Jørgen Espelund: Murudalen før og nå, Dølaringen Boklag 1986

Arvid Møller: «Ysta ost og kinna smør» Gamle setrer og seterliv i Heidal. Utgitt i 2007 av Seterprosjektet i Heidal. Thorsrud Lokalhistorisk Forlag, 2613 Lillehammer

Inger Grindhaugen

Ståle Rønningen

Om vinteren stikker Torø-steinen med inskripsjonen på opp av snøen. Foto: Gro Lillesæter.



Torø-steinen ved Mugsetervegen. Foto: Ragnhild Hagen Ysntad

Det er også ein minnestein nede i bygda, ved Heidalshallen

Trykjubru-steinen, som ble reist i 1922, står ved Heidalshallen. Foto: Magne Teigen