Rosen og sommerfuglen

Like eins som lukta av kokt rauost førde meg attende i tid til barndommens Otta, meierska og Ivar Øiom, kallar melodien Rosen og sommerfuglen fram bileta frå ein sankthanskveld på Hjelljordet for nær 60 år sia.

Av Ove Kristian Haugaløkken

Artikkelen fortset nedanfor bildet.

Nokre av dei som budde på Hjelljordet. Gunvald Gundersen med gitaren, fremst sit Arvid Tullut, til høgre for Arvid sit Arne Gundersen, og bak han mor hans, Pauline. I døråpningen sit Ragnhild Gundersen, og mellom Ragnhild og Gunvald ei jente som eg ikkje hugsar namnet på. Antakeleg veninna til Ragnhild.


Tidleg sommar på Hjelljordet

Artikkel 22 av 26: Vi fløtte opp på Hjelljordet i siste halvdel av femtitalet, og budde i huset som Dag Haugaløkken nå eig. På andre sida av vegen budde Gunvald, Pauline, Ragnhild og Arne Gundersen. Litt nordafor og nedafor huset deira var det ei lita slette, og der brende vi bål og steikte pølser og kjøtkaker på spidd denne sankthanskvelden. 

Elvene på båe sider av Otta gjekk store, bjørkene stod grøne, det lukta av bål og tidleg sommar, og der stod Oskar og Margrete Gundersen og song denne sørgelege sangen om Rosen og sommerfuglen. Sangen var ein slager som Søstrene Bjørklund hadde spela inn på plate, og som ofte var å høyre på Ønskekonserten.
Sangen handlar om ein sommarfugl som leitar etter ein stad å slå seg ned for vinteren. Ei rose ber sommarfuglen om å søke ly hos henne, men sommarfuglen flyg vidare, og når han vender attende til rosa er det for seint, rosa er daud, og han finn berre ein tistel. Sangen endar om lag slik ”For sent, for sent, for nu var rosen død … slik endte det da sol i østen rant, at man en sommerfugl blant tistler fant.” 

Oskar og Margrete song den tostemt så vemodig vakkert, og Oskar spela gitar til. Det var til å få tårer i augo av.


Vi likte slike triste songar

Gunvald Gundersen hadde ein som var enda meir sørgeleg. Det var skillingsvisa Mjøsvisen. Eg ser for meg Gunvald med gitaren når han stemde i: ”Lytter til trofaste venner, lytt til min sitrende sang, … Tett ved den blånende flate sitter en kvinne og mann.” Sangen handla om eit ungt par frå Mjøstraktene, Einar som kom frå storgarden Mo, og Anna, ”Fisker-Lars datter så fro.” 

Dei var kjærestar, Anna var på veg med barn, men Einar kunne ikkje gifte seg med ei fattigjente. Frå seg av kjærleikssorg vart ho borte på Mjøsa, sviken av den troløse Einar. Det spøkte på Mjøsa etter det. Julekvelden same året var Einar på veg heim til julefeiring, og køyrde langs isen med hest og slede. Men berre hesten kom fram, - med tom slede. Einar fall uti ei råk og vart borte han og. 

Og så kjem det mest sørgelege, eller finaste: Da våren kom, og Mjøsisen smelta, fann dei både Anna og Einar. ”De vugget så fredelig mot stranden, kan hende mot selvsamme sted, hvor de i solnedgangen syndet i kjærlighet”. Etter det spøkte det ikkje lenger på Mjøsa. Anna hadde fått ro. 

Gunvald måtte synge denne omatt - minst eit par gonger om kvelden. Vi ungane skjøna vel ikkje heilt kva ”syndet i kjærlighet” betydde, men det var så trist at det vart vakkert.

Nå har ikkje denne dragninga mot det sentimentale noko spesielt med Hjelljordet eller Otta å gjera. Når eg nemner det, er det meir for å skissere eit stemningsbilde som fremdeles står klårt for meg, eller gi eit inntrykk av tidsånda – noko av det som påverka oss. Eg synest fremdeles at dette er fine viser, sjølv om dei høyrer til ei heilt anna tid. 


Begrepet ungdomskultur var ikkje oppfunne

Det var ei tid da begrepet ungdomskultur enda ikkje var oppfunne – iallfall ikkje på Hjelljordet. Ungdom og vaksne likte om lag same musikken, born og vaksne feira sankthans i lag, og vi samlast rundt radioen laurdagskveldane, gjerne hos naboen, for å høyre på Show i Store studio med Leif Rustad. 

Og vi hadde dei same lesebøkene som foreldra våre hadde hatt på folkeskulen (Nordahl Rolfsen). Der kunne vi lesa triste historier som ”Berre ein hund” og ”Fante-Nils” av Per Sivle. Den fyrste historia skildrar det tette forholdet mellom guten Per og hunden Hall som til sist blir skoten, og den botnlause sorga som Per kjenner då far hans prøvar å trøyste han med at ”det er berre ein hund.”

Kanskje minte det meg om Tufs, den svarte buhunden vi hadde, som trufast fylgde meg på fot dei fyrste sju åra eg levde, og dei siste sju i Tufs sitt liv.

Den andre historia er forteljinga om Per og venskapen hans med taterguten Nils, og om korleis Per sveik kameraten sin og angra så inderleg på det etter at Nils var daud. Det kunne vel også vekkje tankar i oss om at vi ikkje alltid hadde vore like trufaste kameratar som vi burde ha vore. 


Historia om Vesleblakken

Og så var det Jacob Breda Bull si forteljing om ”Vesleblakken”, hesten som vart heilt utsliten og døydde etter å ha henta dokteren til ein liten gut som var alvorleg sjuk ein vinter. Til alt overmål vart denne historia til ein sang som Stordal og Engerdal ga ut på grammofonplate og som ofte gjekk på Ønskekonserten på 50-talet. Sangen slutta med:

”Blakken reddet livet for sin aller beste venn, men av Blakkens eget liv var siste dagen runnet hen. Så takk da, kjære Blakken, du min aller beste venn. Aldri får jeg se deg, aldri klappe deg igjen”. 

Det var så ufatteleg sørgmodig vakkert, og det var så uendeleg godt berre å la tankar og kjensler flyte saman i eit einaste stort botnlaust vemod. Kvifor vi likte dette veit eg ikkje. Kanskje er det slik at ungar har behov for å få utfordra heile kjensleregistret sitt, frå sorg til glede, og frå sinne til kjærleik, for å bli kjent med seg sjølve?


Sorglaus barndom på Hjelljordet

Vi hadde eigentleg ein sorglaus barndom på Hjelljordet, og var i det store og heile heller livate. Ikkje minst denne sankthanskvelden. Far brukte å bryggje sirupøl til jul og sankthans. Det stod og gjæra akkurat lenge nok til at det vart litt brusing i det, men alkoholfritt slik at alle kunne drikke det. 

Denne gongen hadde det kanskje stått i lengste laget, for utpå kvelden sa Arne til meg: ”E æ mæsom så lett i hugue e.” Eg hugsar eg svara ”Ja, det æ nesten som n flyg”. Eg trur dei vaksne oppdaga at ølet var sterkare enn det skulle ha vore, for det vart henta saft og saka vart ikkje meir nemnt. Men løyle var det, så lenge det vara!"

Denne artikkelen er del 22 i serien Otta i femtiårom av Ove Kristian Haugaløkken.